Խիղճը, որպես ներքին վերահսկիչ, մարդու համար առանձնահատուկ արժեք ունի ՝ թույլ տալով նրան քննադատաբար գնահատել իր վարքը: Դրա արժեքային բնութագիրը կարելի է հասկանալ ՝ հիմնվելով խղճի առաջադրանքների և գործառույթների վրա, և որպես բարոյական գիտակցության կատեգորիա սահմանվելուց հետո:
Խղճի խնդիրները
Խիղճը մարդու բարոյական գիտակցությունն է, բարին ու չարը տարբերելու նրա ներքին կարողությունը: Խղճի արժեքային բնութագիրն այն է, որ այս որակը խրախուսում է մարդուն ընտրություն կատարել ոչ թե չարի, այլ բարու օգտին: Խղճի խնդիրն է որոշակի իրավիճակում գտնվող անձի կողմից որոշել, թե ինչպես է նա պետք գործել: Իհարկե, յուրաքանչյուր անհատականություն ինքնին դնում է վարքի հիմքը, բայց խիղճն ունակ է ամբողջովին կլանել մարդու փորձը: Դա զգայական փորձին նրա համակողմանի մասնակցության արտահայտությունն է:
Խղճի գործառույթներ
Խղճի արժեքային բնութագիրը որոշվում է դրա հիմնական գործառույթով, այսինքն ՝ ինքնատիրապետմամբ: Այս որակը անհատին հիշեցնում է պատասխանատվության և բարոյական պարտավորությունների մասին, որոնք ունի անձը ինչպես իր, այնպես էլ ուրիշների առջև: Մարդու բարոյական կյանքը ենթադրում է խղճի կողմից հատուկ գործառույթների կատարում, ինչը էլ ավելի է խոսում այդ որակի արժեքի մասին:
Խղճի հիմնական գործառույթները գործադիր, օրենսդրական և դատական են, և դրանցում են, որ դրսեւորվում են ազատության, արժանապատվության և խղճի հեղինակությունը: Խիղճը գնահատվում է նրանով, որ միշտ կարող է մատնանշել բարոյական օրենքի պահանջները: Նա հաստատում կամ դատապարտում է կատարված գործողությունները, պատժում կամ պարգևատրում դրանց համար: Եթե խիղճը լավ պատրաստված է, ապա դա ոչ միայն կգնահատի մարդու գործողությունները, այլ նաև կօգնի նրան չանել այն, ինչի համար հետո կզղջա:
Խիղճը ՝ որպես բարոյական գիտակցություն
Խիղճը ներառում է բարոյապես գիտակցված մարդկային ողջ գործունեությունը: Կյանքի յուրաքանչյուր պահի խիղճը որոշակի արարքի կամ գործողությունների շարքի բարոյական արդյունքն է: Խղճի արժեքը կայանում է նրանում, որ մարդը պատասխանատու է ոչ այնքան ուրիշների, որքան ինքն իր հանդեպ, քանի որ համարվում է համընդհանուր, բարձրագույն արժեքների կրող: Խիղճը պնդում է կատարել պարտականությունը:
Ընդհանուր առմամբ ընդունված է, որ խիղճը կարող է մաքուր լինել, և յուրաքանչյուր մարդ, երբեմն առանց գիտակցելու, ձգտում է դրան: Մաքուր խիղճը մարդու գիտակցությունն է, որ նա, ընդհանուր առմամբ, հաղթահարում է իր բարոյական պարտականությունները և չունի պարտականությունների էական խախտումներ կամ բարոյական ուղենիշներից մեծ շեղումներ: Մաքուր խղճի հասնելը յուրաքանչյուր մարդու նպատակն է, որը երբեմն անգիտակից վիճակում է: Խղճի արժեքային առանձնահատկությունը նաև այն է, որ հենց դա է, որ կարող է մարդուն տալ այնպիսի հատկություններ, ինչպիսիք են հանգստությունը, համեստությունն ու լավատեսությունը, որոնք մարդուն դարձնում են հասարակության ամենաօգտակար մասը: